Llanfyllin
Llanfyllin
Efallai nad yw’n edrych fel rhyw lawer ar y map, ond mae mwy i Lanfyllin fach nag a ddaw i’r llygad. Yn swatio ymhlith bryniau gwyrdd crwn, mae ei leoliad delfrydol yn gwneud argraff gyntaf wych. Archwiliwch ychydig ymhellach a byddwch yn dod o hyd i le sy'n pacio treftadaeth hefty a chymuned leol fywiog yn becyn cymharol fach.
Nid maint yw popeth. Efallai fod Llanfyllin yn dref fechan gyda phoblogaeth o ddim ond dwy fil o bobl, ond mae'n llawn personoliaeth drawiadol. Gan ymestyn o sgwâr canolog cryno, mae ei stryd fawr olygus wedi'i leinio ag adeiladau hanesyddol sy'n gartref i ddetholiad hynod o siopau, caffis, tafarndai a bwytai. Adlewyrchir treftadaeth hir y dref yn ei phensaernïaeth, sy'n rhedeg o anheddau hanner-pren canoloesol hyd at dai tref brics coch a blaenau siopau Fictoraidd.
Mae’r atgofion hyn o’r gorffennol yn gefndir i dref sy’n fyw iawn yn yr 21ain ganrif. Dros y blynyddoedd, mae Llanfyllin wedi magu enw fel rhywbeth o gilfach artistiaid, gyda nodweddion fel y ‘cerflun gwynt’ cyfoes trawiadol yn y sgwâr a’r casgliad o stiwdios crefftwyr yn hen Wyrcws y dref yn creu naws fywiog, bohemaidd.
Amseroedd caled
Yn eistedd ar y ddynesiad deheuol i’r dref, mae Tloty Llanfyllin (a elwir hefyd yn Y Dolydd) yn gyfuniad unigryw o atyniad hanesyddol, lleoliad celfyddydol a chanolbwynt cymunedol. Wedi’i agor yn 1840, bu’r adeilad gwasgarog hwn ar un adeg yn gartref i gynifer â 250 o ‘dlodion’ mewn amodau llwm a digroeso a gynlluniwyd i wneud aros yma mor annymunol â phosibl (meddyliwch am Oliver Twist a bydd gennych chi syniad eithaf da).
Gwahanwyd teuluoedd, gyda phlant mor ifanc â saith oed yn cael eu gorfodi i fyw i ffwrdd oddi wrth eu rhieni, tra bod oedolion abl yn gorfod cyflawni tasgau anodd (a dibwrpas i raddau helaeth) fel torri creigiau.
Gallwch gael teimlad o sut brofiad oedd byw yma yng Nghanolfan Hanes y Wyrcws – sy’n adrodd hanesion personol rhai o garcharorion y tloty drwy arteffactau, dogfennau hanesyddol a ffilm – cyn archwilio’r adeilad ar hanes hunan-dywys. llwybr.
Er gwaethaf pwysau ei orffennol, nid darn amgueddfa yw Y Dolydd. Mae bellach yn rhan ffyniannus o’r gymuned leol, gan wasanaethu fel lleoliad ar gyfer digwyddiadau gan gynnwys dangosiadau ffilm, perfformiadau theatr, gwyliau cerdd, ffeiriau crefftau ac arwerthiannau cist car. Mae hefyd yn gartref i byncws, gweithdai a ddefnyddir gan artistiaid lleol a hyd yn oed ystafell ddianc ar thema môr-ladron. Llawer mwy o hwyl nag oedd yn ôl yn y 19eg ganrif.
Dyfroedd sanctaidd
Wedi’i guddio ym mhen draw lôn ar ymyl gogledd-ddwyreiniol y dref mae Ffynnon Santes Myllin. Dywedir i’r gwanwyn sanctaidd hwn gael ei ddefnyddio yn y 6ed ganrif gan fynach Gwyddelig – y mae Llanfyllin yn cymryd ei enw ohono – i berfformio bedyddiadau cyntaf y DU trwy drochiad. Wedi’i gysgodi bellach o dan fwa carreg a ychwanegwyd yn ddiweddarach yn ansicr, mae’n ddolen atmosfferig yn ôl i hanes cynharaf Llanfyllin (er y byddech yn ei chael yn anodd boddi llawer mwy na throedfedd ynddo y dyddiau hyn).
Natur yn galw
Ewch yn wyrdd ar ymyl ogleddol Llanfyllin, lle mae prosiectau cymunedol wedi cydblethu’r awyr agored â bywyd y dref. Mae Gardd Gymunedol Cae Bodfach yn berllan gyhoeddus wedi’i phlannu â choed ffrwythau ac afalau treftadaeth (sy’n berffaith ar gyfer seidr a pherai yn Sir Drefaldwyn sy’n hoff iawn o seidr), sy’n gwasanaethu fel gwarchodfa natur a lleoliad ar gyfer digwyddiadau ecogyfeillgar.
Gallwch hefyd archwilio Cynllun Mynediad Afon Cain, sy'n cysylltu'r dref â glan yr afon sy'n llawn bywyd gwyllt trwy gyfres o lwybrau cerdded pren uchel. Mae hefyd yn lle gwych ar gyfer picnic, felly peidiwch ag anghofio dod â’ch brechdanau.
Yn y coch
Wedi’i hadeiladu o frics coch lleol yn hytrach na’r garreg lwyd fwy traddodiadol, mae Eglwys Llanfyllin yn bresenoldeb trawiadol yng nghanol y dref. Credir iddo gael ei sefydlu yn y 7fed ganrif gan fynach Gwyddelig Myllin (sy'n enwog am y ffynnon sanctaidd), ac mae'r adeilad presennol yn dyddio i raddau helaeth o ddechrau'r 1700au. Ewch i mewn a gallwch weld y bwrdd cymwynasgarwch wedi'i baentio o'r amser, sy'n cofnodi'r rhoddion a dderbyniwyd i ariannu'r gwaith o ailadeiladu'r eglwys. Ymhlith y rhoddwyr mae'r Frenhines Anne, a gyfrannodd £730 hael o gyfanswm cost y gwaith o £1,225.
CURIOSIAETHAU A SYLWADAU
-
Bump yn y nos. Yn ogystal ag atyniad hanesyddol a gofod cymunedol, mae tloty gwasgarog Llanfyllin o’r 19eg ganrif yn fan poblogaidd i ymchwilwyr paranormal. Gall helwyr ysbryd archebu'r byncws ar y safle a threulio'r nos yn crwydro'r coridorau tywyll i chwilio am ddychmygion sbectrol cyn garcharorion. Peidiwch ag anghofio dod â'ch fflachlamp.
-
-
Cangen arbennig. Chwedl Llanfyllin yw'r Goeden Unig . Am bron i 200 mlynedd, roedd y pinwydd Albanaidd unig hwn yn sefyll ar Green Hall Hill yn edrych dros y dref, gan ddod yn lleoliad poblogaidd ar gyfer rendezvous rhamantus, cynigion priodas a gwasgariad lludw. Pan chwythwyd y goeden drosodd yn ystod storm yn 2014 dechreuodd y bobl leol weithredu i'w hachub, gan dynnu tunnell o bridd i fyny'r bryn i atal ei gwreiddiau rhag sychu. Tra bu’r ymdrechion hyn yn aflwyddiannus yn y pen draw, llwyddodd y goeden i ennill Gwobr Coeden Gymreig y Flwyddyn 2014 o’i safle tueddol o hyd.
-
-
Trwy apwyntiad brenhinol. Rhoddwyd siarter tref i Lanfyllin yn 1293 gan yr arweinydd Cymreig Llywelyn ap Gruffydd. Ochr yn ochr â’r Trallwng gerllaw, mae’n un o ddwy dref yn unig yn y wlad sydd wedi derbyn ei siarter gan un o reolwyr brodorol Cymru.
-
-
cysylltiad Ffrainc. Yn ystod Rhyfeloedd Napoleon ar ddechrau'r 19eg ganrif, daeth Llanfyllin yn gartref annhebygol i garcharorion rhyfel o Ffrainc. Roedd bron i 150 wedi'u parôl yma, gan gynnwys y Capten Pierre Augeraud, a oedd yn byw yn Nhŷ'r Cyngor ar y Stryd Fawr (lle mae murluniau o hyd a beintiodd ar y waliau yn ystod ei garchariad). Roedd arhosiad gorfodol Augeraud yn ddechrau cysylltiad hir â Llanfyllin – aeth ymlaen i briodi gwraig leol a chladdwyd gor-ŵyr y cwpl ym mynwent eglwys y dref yn 1917.
-
-
Wel, wel. Daw enw Llanfyllin ar ôl Sant Myllin, mynach Gwyddelig a sefydlodd fynachlog yma yn y 6ed ganrif. Mae ei fynachlog wedi hen ddiflannu (er y credir bod yr eglwys heddiw yn sefyll ar ei hen safle), ond gallwch weld y ffynnon sanctaidd lle bu Myllin yn bedyddiadau o hyd. Dyma’r lle cyntaf ym Mhrydain lle cafodd bedyddiadau trwy drochiad eu perfformio.
DYDD YN Y BYWYD
Dyma ychydig o bethau na fyddwch am eu colli os ydych yn ymweld â Llanfyllin. Rydych chi'n rhydd i fynd atynt mewn unrhyw drefn o'ch dewis, ond rydym wedi ceisio eu trefnu mewn ffordd a fydd yn eich helpu i gael y gorau o'ch amser yn y dref. Os nad oes gennych chi ddiwrnod llawn i'w dreulio yn archwilio, dewiswch y lleoedd sy'n tanio'ch chwilfrydedd.
Tloty Llanfyllin
Yn cael ei adnabod hefyd fel Y Dolydd, mae Wyrcws Llanfyllin ar gyrion y dref yn chwilota hynod ddiddorol i’r gorffennol. Wedi’i achub rhag adfail gan ymdrechion cymunedol, mae’r adeilad gwasgarog hwn o’r 19eg ganrif yn cynnig cipolwg ar realiti llym ei gyn-garcharorion.
Cychwynnwch yn y ganolfan hanes i archwilio arteffactau a straeon personol y teuluoedd anffodus a oedd yn byw yma, cyn crwydro drwy'r cynteddau, y buarthau a'r ystafelloedd cysgu ar lwybr hanes hunan-dywys. Ochr yn ochr â’r hanes, mae Llanfyllin heddiw hefyd yn cael ei chynrychioli gan stiwdios artistiaid lleol, byncws a hyd yn oed Roomination, ystafell ddianc ar thema môr-ladron sy’n byrlymu.
Archwiliwch y strydoedd
Ewch am dro drwy'r dref i brofi ei detholiad bywiog o siopau, caffis a thafarndai. Wrth i chi fynd yn eich blaen, cadwch lygad am y placiau glas sy’n coffáu hanesion hanesyddol Llanfyllin – gan gynnwys hanesion carcharorion o Ffrainc a gadwyd yma yn ystod rhyfeloedd Napoleon.
Eglwysi a chapeli
Mae tŵr Eglwys Sant Myllin, gyda’i chloc glas ac aur lliwgar, yn dirnod hawdd ei adnabod yn Llanfyllin. Wedi'i sefydlu yn y 7fed ganrif, mae'r eglwys bresennol yn dyddio'n bennaf o'r 1700au cynnar. Mae’n un o nifer o addoldai trawiadol y gallwch ddod o hyd iddynt o gwmpas y dref, gan gynnwys Capel y Tabernacl o ddechrau’r 20fed ganrif a Chapel yr Annibynwyr Pen Dref o’r 18fed ganrif.
Er bod y tri adeilad yn wahanol iawn o ran arddull a maint, mae pob un wedi’i adeiladu o’r brics coch nodedig sy’n nodweddu cymaint o adeiladau hanesyddol Llanfyllin.
Cae Bodfach ac Afon Cain
Ewch yn ôl i fyd natur yng Ngardd Gymunedol Cae Bodfach, perllan a gwarchodfa bywyd gwyllt yn fyw gyda chymysgedd o goed ffrwythau treftadaeth a blodau gwyllt cyfeillgar i wenyn. Yna ewch i Afon Cain ar hyd cyfres o rodfeydd pren uchel i weld rhai o'r adar, planhigion ac anifeiliaid sy'n ffynnu ar ei glannau.
Ffynnon Sant Myllin
Cymerwch y daith gerdded i fyny lôn gul ar ymyl gogledd-orllewinol y dref i weld y ffynnon sanctaidd lle perfformiodd Sant Myllin bedyddiadau yn y 6ed ganrif, wedi'i chysgodi o dan bwa carreg. Yn ôl y chwedl, sefydlodd Myllin fynachlog ar safle presennol yr eglwys a chredir ei bod wedi'i chladdu o dan ei hallor.